یازهرا

خداوند متعال در قرآن کریم، به پیامبر خود می فرماید: “بگو: پروردگارم مرا به راه راست هدایت کرده، آیینی پابرجا (و ضامن سعادت دین و دنیا)، آیین ابراهیم (ع)، که از آیین های خرافی روی برگرداند و از مشرکان نبود".[3]

همچنین می فرماید: “و به من دستور داده شده که روی خود را به آیینی متوجه ساز که از هرگونه شرک خالی است و از مشرکان مباش".[4]

بنابراین از نظر قرآن، شرک، نقطه مقابل دین حنیف است و برای شناخت شرک باید دین حنیف را شناخت، از جهت: “تعرف الاشیاء باضدادها"؛ یعنی، اشیا به واسطه ضدشان شناخته می شوند. در یک جمله، می توان گفت که شرک، ضد توحید است و همان طور که توحید دارای اقسامی است، شرک نیز دارای اقسامی است.

در یک تقسیم بندی کلی، شرک به دو قسم “شرک در عقیده” و “شرک در عمل” تقسیم می شود. شرک در عقیده، به سه قسم تقسیم می شود:

1. شرک در الوهیت: اعتقاد به موجودی غیر از خداوند که به طور مستقل دارای تمام صفات جمال و کمال است. چنین اعتقادی موجب کفر می شود[5]، به همین جهت خداوند در قرآن کریم می فرماید: “آنها که گفتند خدا، همان مسیح بن مریم است، به طور مسلم کافر شدند".[6]

2. شرک در خالقیت: انسان دو مبدأ مستقل برای عالم قائل شود، به طوری که خلق و تصرف در شئونات عالم به دست شان است. همان گونه که مجوس (زرتشتی ها) قائل به دو مبدأ خیر (یزدان) و شر (اهرمن) بودند.

3. شرک در ربوبیت: آن است که انسان معتقد شود در عالم، ارباب (پروردگاران) متعددی است و خداوند رب الارباب است. به این معنا که تدبیر عالم به هر یک از ارباب متفرق، به طور مستقل تفویض شده است. همان گونه که مشرکان عصر حضرت ابراهیم (ع) به این نوع شرک مبتلا بودند و گروهی ستارگان را مدبر عالم می دانستند و گروه دیگر ماه را و گروهی خورشید را.

شرک در مقام عمل:

شرک در مقام عمل را شرک در طاعت و عبادت می نامند و به این معناست که انسان خضوع و خشوعش ناشی از اعتقاد به الوهیت یا خالقیت و یا ربوبیت کسانی باشد که برای آنها خضوع و خشوع دارد و به آنها احترام می گذارد.

اینها ملاک ها و معیار­های شرک است که از قرآن مجید استفاده می شود.

اما عده ای، از پیش خود معیارها و ملاک هایی برای شرک ابداع کرده اند و با آنها، دیگر مسلمانان را به شرک متهم می کنند.

از نظر ما، ملاک ها و معیارهایی که آنها برای شرک تعیین کرده اند، هیچ گونه اعتباری ندارد؛ زیرا معیارهای آنان با آیات قرآن و سیره پیامبر گرامی اسلام (ص) و جانشینان ایشان (دوازده امام) منافات دارد.

در این جا به بعضی از معیارهای خود ساخته آنها اشاره می کنیم:

1. اعتقاد به سلطه غیبی برای غیر خداوند؛ آنها می گویند: اگر کسی به پیامبر یا غیر او از اولیا الله استغاثه [و از آنها طلب یاری] کند و به این مسئله که او دعایش را می شنود و از احوالش با خبر است، یا حاجتش را برآورده می کند، معتقد باشد، اینها انواعی از شرک اکبر است.[7]

2. حاجت خواستن از اموات؛ گفته اند: از انواع شرک، حاجت خواستن از اموات و استعانت از آنان و توجه به آنان است و این اصل و اساس شرک در عالم است.[8]

3. دعا و توسل نوعی عبادت است؛ گفته اند: عبادت مخصوص خداست و دعا هم نوعی عبادت است، پس درخواست از غیر خدا، شرک است.[9]

4. زیارت قبرها شرک است.

5. تبرک جستن به آثار انبیا و صالحان، شرک است.

6. احتفال (جشن گرفتن) میلاد پیامبر شرک است.

7. ساختن گنبد و بارگاه بر روی قبرها شرک است.

این معیارهای خود ساخته و عقاید را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

1. یک دسته از این معیارها و اعمال را، از آن جهت که شرک در عقیده می دانند، اعمال مشرکانه گفته اند.

در رد این دسته از عقاید آنها، می توان گفت که اگر اعتقاد به سلطه غیبی، اعتقاد به شفا دادن و اعتقاد به بر آوردن حاجت و … ،به این نحو باشد که تمامی این امور به خداوند مستند است و دیگران هرچه دارند از جانب خداوند متعال به آنها داده شده است، شرک نخواهد بود؛ زیرا هیچ گونه استقلالی برای غیر خدا در نظر گرفته نشده است و ما در تعریف شرک در الوهیت و شرک در خالقیت و شرک در ربوبیت، گفتیم که انواع شرک در عقیده، در صورتی تحقق پیدا می کند که کسی عقیده داشته باشد، غیر خداوند به طور مستقل دارای صفات کمال و جلال باشد، یا به طور مستقل بتواند خلق کند و یا به طور مستقل بتواند تدبیر کند؛ اما اگر قدرت او یک قدرت وابسته به خداوند باشد، دیگر شرکی نخواهد بود. ما و سایر مسلمان هایی که از پیامبر اکرم و جانشینان ایشان حاجت می خواهیم و یا عقیده داریم آنها قدرت فوق العاده ای دارند و یا … ، این مقام را برای آنها مقامی عطا شده از جانب پروردگار واحد متعال می دانیم. با این وصف، آیا باز هم شرک است؟

2. قسم دوم از کارهایی را که آنها شرک می دانند از آن جهت است که این اعمال را عبادت پنداشته اند، مثل جشن گرفتن برای میلاد پیامبر (ص)، بنای گنبد و بارگاه روی قبرها، بوسیدن ضریح و… .

در مکتب اسلام عبادت، دارای ویژگی هایی است و با آن ویژگی ها مخصوص خداوند است. عبادت، عبارت است از: خضوع و خشوعی که ناشی از اعتقاد به الوهیت، یا خالقیت و یا ربوبیت باشد.

اما اگر خضوع و خشوعی، ناشی از چنین اعتقاداتی نباشد، به هیچ وجه عبادت نخواهد بود. به همین جهت وقتی خداوند در سوره یوسف قرآن مجید، سجده برادران یوسف (ع) در مقابل آن حضرت را نقل می کند، آن را شرک ندانسته است؛ زیرا آنان هیچ گاه درباره یوسف، اعتقاد به الوهیت، خالقیت و یا ربوبیت نداشتند.

خوشبختانه، علمای دین اسلام و دانشمندان بیدار به تمامی این موارد و معیارهای خودساخته جواب داده اند.

برای اطلاع بیشتر می توانید به کتاب:

بحوث قرآنیة فی التوحید و الشرک، نوشته، سبحانی، جعفر مراجعه کنید.

صفحات: 1· 2